Þar feilaði Hæstarétti

Brynjar Níelsson alþingismaður og lögmaður lýsti því yfir að varlega þyrfti að fara í nálgunarbann vegna þess að í því væri fólgin refsing. Þessu er ég honum ósammála. Nálgunarbann er ekki refsing heldur er dómur um réttindi tveggja einstaklinga.

Refsingar á Íslandi er ákveðnar af hinu opinbera. Tilgangur er að halda uppi lögum og reglum. Þær eru ekki hefnd heldur eiga að hafa að markmiði að fæla menn frá brotum.

Þess vegna er aðal atriðið að sá ákærði hafi örugglega framið brotið. Það væri lítill fælingarmáttur í því ef alsaklaust fólk ætti líka á hættu að vera dæmt. Aðrar reglur gilda um sönnun þegar dómstólar verða að dæma um réttindi manna innbyrðis. Stundum þarf að dæma um fjárkröfur sem skaða ekkert síður en refsing. Dómstóll verður að skera úr um hver á réttindin eftir þeim sönnunargögnum sem til eru og er þá eðli máls samkvæmt ekki hægt að gera sömu sönnunarkröfur og í refsimálum.

Nálgunarbann er í eðli sínu miklu líkara einkamáli að því leiti að fjallað er um rétt tveggja einstaklinga til frelsis. Þó ríkið gangi í málið er það ekki á sama sjónarmiði og í refsimálum. Ekki er tilgangur bannsins að hafa almenn varnaðaráhrif heldur að hindra að einn einstaklingur geti skert persónufrelsi annars einstaklings. Verið er að skera úr um rétt tveggja einstaklinga. Kemur þetta sjónarmið fram í greinargerð. Þykir halla of mikið á annan aðilann og þess vegna tekur ríkið að sér þetta hlutverk.

Ekki er samt sjálfsagt að dæma menn í nálgunarbann í öllum tilvikum þó mín skoðun sé sú að takmörkun sem sá sem dæmdur er í bannið verður fyrir sé mjög lítil miðað við þá skerðingu sem þolandi verður fyrir.  Við túlkun á lagaákvæðinu er eðlilegt að mínum dómi að taka tilliti til þess.

Skoðum í þessu sambandi dóm Hæstaréttar nr. 62/2015 og lagaákvæðið sem dæmt var eftir:

Í stuttu máli vor atvik þessi.

Sagt er í dómnum að grunur leiki á líkamlegu ofbeldi í eitt skipti.  Þá er talið viðurkennt að um mjög gróft andlegt ofbeldi hafi verið að ræða með því að dreifa nektarmyndum af þolanda á sérstaklega niðurlægjandi hátt. (sent vinkonu og vinnufélögum.

 

Lagaákvæðið er svohljóðandi:

 Heimilt er að beita nálgunarbanni ef: 
   a. rökstuddur grunur er um að sakborningur hafi framið refsivert brot eða raskað á annan hátt friði brotaþola, eða
   b. hætta er á að viðkomandi brjóti gegn brotaþola skv. a-lið.

 

Mikilvægt er að orðið „eða“ er milli liða. Samkvæmt því gerir lagaákvæðið ekki ráð fyrir því að bæði skilyrðin séu til staðar. Ekki er heldur skilyrði samkvæmt orðalagi ákvæðisins að sekt sé sönnuð heldur að um rökstuddan grun sé að ræða.

 

Það að ákvæðið taki fram að nægjanlegt sé að um rökstuddan grun sé að ræða sýnir það sjónarmið sem ég hef bent á hér á undan að um sönnun gildi minni kröfur en í refsimáli enda styðja eðlisrök þá ályktun. Þá var ákvæðið flutt úr lögum um meðferð opinberra mála í sérlög og styður það einnig þessa ályktun mína.

 

Í niðurstöðu dómsins segir:  „Jafnvel þótt varnaraðili hafi með háttsemi sinni í hinu síðarnefnda tilviki gróflega rofið friðhelgi einkalífs A verður ekki talið að nálgunarbann á grundvelli laga nr. 85/2011 veiti henni vernd gagnvart slíkri háttsemi. Þá er nokkur tími liðinn frá því atvik 30. júlí 2014 áttu sér stað. Er ekkert í gögnum málsins málsins sem bendir til að varnaraðili hafi eftir það tímamark beitt A líkamlegu ofbeldi eða að hætta sé á að hann muni brjóta gegn henni með þeim hætti. Með hliðsjón af framangreindu verður ekki ráðið að fullnægt sé skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 til að varnaraðila verði gert að sæta nálgunarbanni og verður það því fellt úr gildi.“

 

Samkvæmt þessu eru rök Hæstaréttar þessi:  

1. Nálgunarbann veiti ekki vernd gegn þeirri háttsemi að birta nektarmyndir af brotaþola.
2. Langt er um liðið frá atburði og hefur umræddur maður ekki ógnað konunni um nokkurt skeið (um 6 mánuði) og telur Hæstiréttur að ekkert bendi til að hann geri slíkt aftur. Á þessu sjáum við hvað betrun ofbeldismanna tekur stuttan tíma að mati Hæstaréttar.

Ég sé ekkert í ákvæðinu sjálfu eða meðferð málsins í þinginu sem leyfi þessa túlkun. Orðið eða skil ég þannig að ekki sé skilyrði fyrir nálgunarbanni að sönnuð sé hætta á því að brotið sé á þeim aftur sem njóta á verndarinnar. Samt rökstyður Hæstiréttur niðurstöðu sína með því að sú hætta sé ekki til staðar.

Hæstiréttur tekur ekki tillit til þess að nærri óbærilegt geti verið fyrir konuna að vera í návist þess  mans sem hefur niðurlægt hana svona herfilega. Það er eðli andlegs ofbeldis umfram líkamlegt ofbeldi að beiting þess er ekki eins sýnileg. Þó það sé rétt hjá Hæstarétti að nálgunarbann komi ekki í veg fyrir frekari dreifingu nektarmynda þá getur það komið í veg fyrir minna sýnlegt andlegt ofbeldi.  Sú ályktun Hæstaréttar um að þeir fáu mánuðir sem liðnir eru sýni ótvírætt að maðurinn sé ekki líklegur til frekari ofbeldis finnst mér hæpin. Í því sambandi mætti líta til sönnunarkröfu í A lið ákvæðisins. Mér finnst þessi niðurstaða Hæstaréttar stangast á við hana.

Í þessu máli var viðurkennt mjög gróft brot á ærumeiðingar- og friðhelgiskafla hegningarlaga. Þannig var fullnægt A lið 4. gr. Laga nr. 85/2011 og þolandi ofbeldisins hafði hag af því að þurfa ekki að vera í návist ofbeldis­mannsins meðan hún var að ná sér andlega eftir ofbeldið. Hæstarétti fannst of mikil takmörkun á frelsi ofbeldismannsins að halda sér í 50 m fjarlægð frá viðkomandi og elta hana ekki. Þrátt fyrir lagabreytingu er réttur ofbeldismanna meiri en fórnarlamba.

Ég hef verið lögreglumaður og þurft að glíma við heimilisofbeldi í starfi. Lögin voru sett vegna samúðar með fórnarlömbum ofbeldis. Þau voru sett vegna þess að réttur ofbeldismanna var virtur meir en réttur fórnarlamda. Réttur ofbeldismananna var svo mikil að almenningi ofbeið og þingið brást við með þessum lögum.

Í lýðræðisríki er það vilji fólksins sem ræður. Til þess kýs það sér fulltrúa á Alþingi til að fara með völdin. Það er skylda dómstóla að dæma í samræmi við þann vilja eftir lögskýringarreglum. Það er tekið fram í greinargerð með frumvarpi til laga sem um ræðir að það sé gert vegna umræðu í þjóðfélaginu. Markmið laganna er að breyta þeim réttarhalla sem er milli ofbeldismanna og þolenda sem oftast eru konur og börn. (Það voru þrír karlmenn sem kváðu upp dóminn.)

Friðhelgi einkalífsins er varin í stjórnarskrá. Hæstarétti ber að virða það jafnvel þó lög kveði á um annað. Í þessu tilfelli er það ekki um friðhelgi einkalífs einnar persónu að ræða heldur tveggja. Ákvæði stjórnarskrár getur ekki verndað rétt ofbeldismanns á kostnað fórnarlambs.

Ég tel að Hæstiréttur hafi túlkað ákvæðið um nálgunarbann mjög frjálslega og ekki í samræmi við vilja löggjafans og ekki síst almennings. Ef Hæstiréttur tekur sér það vald þýðir ekki að breyta lögunum.

Niðurstaða Hæstaréttar vonbrigði